√ Contoh Tembung Kawi dan Artinya {Lengkap}

Dalam keseharian masyarakat Jawa, tembung kawi memang jarang digunakan.Oleh karena itu, beberapa masyarakat Jawa tidak mengetahui artinya.

Namun, dengan hal ini bukan berarti kamu tidak dapat mempelajari dan mengetahui tembung kawi. Justru sebaliknya harus berupaya melestarikan bahasa nenek moyang yakni dengan mempelajari dan memahaminya.

Tembung kawi terbilang jenis tembung yang unik, karena jenis tembung ini berisi kata-kata yang Indah. Seringkali dijadikan sebagai nama seseorang, bayi. Terkadang jenis tembung ini dijadikan sebagai nama organisasi, merk dagang, website dan lainnya.

Nah jika kamu sedang mencari jenis kata indah yang ada unsur Jawa nya atau mencari kata indah sejenis tembung kawi. Maka jangan lewatkan pembahasan kali ini. Silahkan simak artikel berikut ini.

Apa itu Tembung Kawi ?

Dikutip dari wikipedia, pengertian tembung kawi adalah salah satu jenis bahasa yang sempat berkembang pada zaman kerajaan Hindu Budha di Pulau Jawa dan sering dipakai dalam penulisan karya sastra.

Arti kawi sendiri yaitu “penyair”. Sedangkan karya sastra yang dihasilkan oleh sang penyair atau sang kawi disebut dengan kakawin. Kakawin merupakan rangkaian puisi denga kata kata indah yang mengikuti pola tertentu.

Tembung kawi yaiku jenise tembung kang cak-cake winates ana ing basa endah, umpamane kanggo ing kesenian kethoprak, wayang lan acara liane kang gegayutan karo adat kejawen.

Bahasa Kawi merupakan kunci untuk mengungkapkan kehidupan kebudayaan bangsa Indonesia. Bahasa dan sastra kawi bisa dikatakan menjadi sumber kekayaan dan pengetahuan bagi perkembangan kebudayaan bangsa.

Bahasa dan sastra Kawi merupakan bahasa studi bagi ilmu filologi, linguistik dan kesustraan.

Sejarah Tembung Kawi

Tonggak penggunaan Bahasa Kawi berasal dari prasasti Sukabumi pada tanggal 25 Maret 804 M.

Selain itu, ada bukti tertulis yaitu naskah Candakarana yang isinya berupa cara membuat Kakawin serta daftar kata-kata kawi atau bisa disebut kamus tembung kawi.

Sejarah singkat penggunaan tembung kawi terdapat pada poin-poin berikut ini:

  • Zaman sebelum abad ke IX (Zaman prasejarah sastra Tembung Kawi)

Pada zaman ini, bentuk karya sastra yang berbahasa Kawi diwariskan secara lisan.

  • Zaman Mataram

Zaman Mataram dimulai sekitar abad ke 9 – 10. Ketika pemerintahan Mpu Sindok (925 – 962 M) hingga pemerintahan Raja Dharwangsa Teguh (991-1007 M) di Mataram lahirlah karya sastra prosa dan Kakawin Ramayana.

  • Zaman Kediri

Zaman ini dimulai dari kepimimpian Raja Kediri yakni Prabu Airlangga (1019-1049 M) hingga pemerintahan Raja Kertanegara (1268 – 1292 M) di Singasari. Karya Kawi yanng lain pada masa tersebut yaitu karya sastra jenis tembang.

  • Zaman Majapahit I (1239 – 1389 M)

Karya sastra Kawi yang lahir pada masa ini adalah Sutasoma, Parthayajna dan Brahmaodapuraoa.

  • Zaman Majapahit II

Pada pemerintahan Wikrama Wardana (1389 – 1482 M) hingga runtuhnya kerajaan Majapahit pad atahun (1518 M), karya yang lahir adalah Kakawin Nitiuastra, Nirartha Prakerta, Dharmauunya dan Hariuraya.

Itulah sejarah singkat penggunaan tembung atau bahasa Kawi pada masa lampau.

Fungsi Tembung Kawi

  • Tembung kawi digunakan dalam dunia sastra orang dulu, seperti dalam kakawin dan prasati.
  • Biasanya tembang Kawi digunakan dalam pertunjukan kethoprak, wayang golek, wayang orang dan wayang kulit.
  • Dalam adat Jawa, tembung Kawi sering digunakan pada acara pernikahan.
  • Tembang kawi juga digunakan sebagai nama seseorang
  • Digunakan juga sebagai bahan studi ilmu linguistik, filologi dan kesustraan.

Contoh Tembung Kawi dan Artinya

Berikut adalah kamus tembung kawi dan artinya:

  • Agni = geni
  • Agra = pucuk
  • Ancala= gunung
  • Andaka= bantheng
  • Angga = awak
  • Anggung = tansah
  • Angkara = loba
  • Apsara = dewa
  • Asura= buta
  • Adipati = bupati
  • Aditya = srengenge
  • Adilaga = paprangan
  • Adyaksa = jaksa
  • Aglar = sumebar
  • Akrami = ningkah, susila
  • Akasama = pangapura
  • Amerta = banyu, urip
  • Anggada = gelang
  • Andaru = lintang
  • Ananta = warna-warna
  • Anapi = nanging
  • Amrik = ngambar wangi
  • Andaka = bantheng
  • Anderpati = kendel banget
  • Andakara = srengenge
  • Andika = ngandika
  • Andrawina = pasugatan
  • Angakara = tamak
  • Arcapada = jagad, bumi
  • Astana = kuburan
  • Arimong = macan
  • Arjasa = wit
  • Arnawa = segara, lautan
  • Ardi= gunung
  • Arga= gunung
  • Aris= alon, sareh
  • Arka= srengenge
  • Arsa= arep
  • Astha= wolu
  • Asthi = gajah
  • Atma = anak
  • Atmaja = anak
  • Aywa = aja
  • Abra = sumorot
  • Among = njaga
  • Asta = wolu
  • Ajar = pandhita
  • Aji = Ratu, Raja
  • Akasa = awang-awang
  • Aldaka = gunung
  • Amba = aku, ingsun
  • Ambeg= sipat
  • Asung = weweh
  • Among karso = karepe dhewe
  • Among karsa = mrintah neg.
  • Atmaka = anak
  • Asup = mlebu
  • Aswa = jaran
  • Awiyat = awang-awang
  • Ayun = arep gelem
  • Brama = geni
  • Bramantya = nesu
  • Brangtha = kasmaran
  • Brastha = rusak, ilang
  • Bujaga = pesta
  • Bupala = Raja
  • Butala = lemah
  • Buwana = bumi
  • Bulubekti = pajeg
  • Busana = sandhangan
  • Badhama = gaman
  • Badra = rembulan
  • Bantala = lemah
  • Baruna = segara
  • Bathara = dewa
  • Bayu = angin
  • Bagaspati = srengenge
  • Bacira = alun-alun
  • Bagawan = pandhita
  • Baka = langgeng
  • Bagaskara = srengenge
  • Bajra = inten, bledeg
  • Bagya = begja
  • Bandayuda = perang
  • Bathari = dewi
  • Bayangakara = prajurit
  • Basmi = kobong
  • Basanta = rembulan
  • Banawi = kali
  • Banawa = prau
  • Balitu = bodho.
  • Birawa = gagah, giris
  • Biksu = pandhita
  • Bima = medeni
  • Belasungkawa = melu susah
  • Banu = sorot srengenge
  • Bawa = laksana Nuhoni guneman
  • Boga = pangan
  • Boja = pangan
  • Bojaan = pesta
  • Boma = awang-awang
  • Bomantara = langit
  • Bondhan = njoged
  • Botrawi = tlaga.
  • Bramara = tawon
  • Cidra = durjana
  • Cintra = susah, cilaka
  • Cipta = ngarang
  • Citra = gambaran
  • Crema = wlulang, kulit
  • Culika = durjana
  • Cakra = rodha
  • Cakrawala = langit
  • Candhala = daksiya
  • Candra = rembulan
  • Candramawa = kucing
  • Canthoka = kodhok
  • Canthula = kurang ajar
  • Caraka = utusan
  • Catur = papat
  • Cundhaka = utusan
  • Curiga = keris
  • Durna = pangayoman
  • Durga = alangan, bebaya
  • Dwipangga = gajah
  • Dwipa = gajah, pula
  • Dyatmika = anteng, alus
  • Dyah = putri
  • Dhuhkita = susah
  • Dumadi = urip
  • Dahaga = geni
  • Dahat = banget
  • Dara = bocah wadon
  • Danu = gendhewa
  • Dyan = putra, banjur
  • Dahana = geni
  • Danawa = buta
  • Dhandhang = gagak
  • Dhadhu = abang
  • Dhatulaya = kraton
  • Dasa = sepuluh
  • Datan = ora
  • Dipangga = gajah
  • Dirgantara = awang-awang
  • Ditya = buta
  • Diyu = buta
  • Dhingin = dhisk
  • Driya = ati
  • Duk = nalika
  • Duksina = kidul
  • (n) Dulu = ndeleng
  • Duta = utusan
  • Dwi = loro
  • Dwija = guru
  • Daksa = pinter
  • Danta = untu
  • Daksina = tengen, kidul
  • Darbe = suket
  • Dawala = putih
  • Dasih = abadi
  • Darsana = conto
  • Darpita = kendel seru
  • Darma = wajib
  • Dayinta = putih
  • Dewangkara = srengenge
  • Den = di
  • Dennya = sarehne
  • Dhandaha = gada
  • Dhihi = biyen
  • Dibya = misuwur
  • Dipati = Raja
  • Diraga = gajah
  • Digdaya = sakti
  • Dira = kendel
  • Dite = dina Minggu
  • Dhingin = dhisik
  • Drana = sabar
  • Dri = gunung
  • Dura = adoh
  • Dumilah = sorot
  • Dur = jahat, ala
  • Dustha = julig
  • Duratmaka = wong ala
  • Esa = tunggal
  • Eka =siji
  • Eksi = mata
  • Ekapraya = sarembug
  • Entar = sanepa 9.
  • Endah = becik
  • Enu = dalan –
  • Erawati = bledeg
  • Ernawa = segara
  • Esti = karep
  • Giwangkara = srengenge
  • Gini = wong wadon
  • Gora = banget, gedhe
  • Grana = irung
  • Gra = banget, pucuk
  • Graha = lintang, omah
  • Garini = bojo
  • Gama = dalan
  • Garbini = meteng, mbobot
  • Gangga = kali, banyu
  • Gana = mendhung, mega
  • Gandhi = palu
  • Garba = weteng
  • Gupala = baureksa, rca
  • Gung = gedhe
  • Gahana = jurang
  • Gapura = lawang, agung
  • Gata = laku
  • Gatra = baris
  • Gegana = awang-awang
  • Giri = gunung
  • Guntur = jugrug
  • Gurnita = gludhug
  • Guruh = bledheg
  • Gya = enggal
  • Gandarwa = uta, dhemit
  • Gerah = awang-awang
  • Gita = kembang
  • Gili = gunung cilik
  • Imalaya = gunung
  • Ina = aso
  • Indriya = karep
  • Ingsun = aku
  • Iba = gajah
  • Ima = mega
  • Jana = wong
  • Jatha = siung
  • Janaloka = donya
  • Jangga = gulu
  • Jati = asli, nyata
  • Jnggala = alas
  • Jenar = kuning
  • Juwita = wanita
  • Jagad = bumi, donya
  • Jahnawi = banyu
  • Jahni = banyu
  • Jladri = segara
  • Jala = banyu
  • Jaladara = mendhung
  • Jaladri = segara
  • Jalanidhi = segara
  • Jalu = lanang
  • Jalma = wadon
  • Jawata = dewa
  • Jarwa = teges
  • Jaya = menang
  • Jilma = wong
  • Jingga = abang nom
  • Jumantara = langit
  • Judhi = perang
  • Jurit = perang
  • Juga = mung
  • Koswa = wadyabala
  • Kongas = misuwur, sumebar
  • Kriya = pangawean
  • Kuda = jaran
  • Kadya = kaya
  • Kaga = manuk
  • Kalbu = ati
  • Kaloka = kesuwur
  • Kalpika = ali-ali
  • Kalyana = linuwih
  • Kanan = tengen
  • Kapti = karep
  • Kurda = nesu seru
  • Kumara = bocah
  • Kusala = pinter, apik
  • Kunarpa = bangka
  • Kundhala = ali-ali
  • Kumba = sirah, bocah
  • Kapiyarsa = keprungu
  • Kardi = gawe
  • Kintaka = layang
  • Kisma = lemah
  • Kresna = ireng
  • Kukila = manuk
  • Kuncara = misuwur
  • Kusuma = kembang
  • Karta = aman
  • Kartika = lintang
  • Karya = gawe
  • Kayun = karep
  • Kencana = emas
  • Kering = kiwa
  • Kuwawa = kuwat
  • Kaca = rambut
  • Kadhaton = kraton
  • Kalindhih = kalah
  • Kalpa = kaya
  • Kalwang = lawa
  • Kanuraga = digdaya
  • Kanin = tatu
  • Kanugrahan = paweh
  • Kanaka = kuku, emas
  • Kenyar = sorot
  • Kelimengan = peteng
  • Kenya = bocah wadon
  • Kengis = katon
  • Kinanthi = digandeng
  • Kirana = rembulan
  • Kingkin = sedhih
  • Krura = nesu, golok
  • Komala = alus, inten
  • Kawuryan = katon
  • Kangkan = pedhang
  • Kawi = cerita
  • Kawangwang = katon
  • Kantaka = semaput
  • Kawuri = biyen
  • Karga = keris
  • Karna = kuping
  • Kapi = kethek
  • Kasatmata = katon
  • Karma = kelakuan
  • Lalis = mati
  • Lampus = mati
  • Langking = ireng
  • Laksmi = ayu
  • Langkap = gendhewa
  • Laga = perang
  • Laksita = konangan
  • Lagya = lagi
  • Lamun = yen
  • Lelana = ngumbara
  • Lebuh = dalam
  • Leksana = mlaku
  • Listya = ayu
  • Lingga = tandha, reca
  • Lastri = bengi
  • Layu = mati
  • Lebda = pinter
  • Lena = mati
  • Lir = kaya
  • Lawan = karo
  • Lamkita = tanda, ngalamat
  • Lara = susah, prawan
  • Lirwa = sembrana
  • Lodra = galak
  • Lohita = abang
  • Lungayan = gulu
  • Lukita = tuladha
  • Luhung = luhur
  • Loh jinawi = subur
  • Loka = jagad
  • Ludira = getih
  • Luhur = mulya
  • Lumaksana = mlaku
  • Laban = kilat
  • Layon = janasah
  • Laya = panggonan
  • Labuh = tumiba, tiba
  • Latri = bengi
  • Madya = tengah
  • Makarya = nyambut gawe
  • Mameh = golek
  • Mami = aku
  • Mandholo = bumi
  • Manggal = panggedhe
  • Manjing = mlebu
  • Marga = dalan
  • Margana = panah
  • Marta = sabar
  • Maruta = angin
  • Mijil = metu
  • Mina = iwak
  • Mitra = kanca
  • Miyarsa = krungu
  • Mudha = enom
  • Mulat = weruh
  • Mandraguna = wicaksana
  • Merjaya = mateni
  • Meru = gunung
  • Miguna = pinter
  • Miyat = ndeleng
  • Minantaka = nelayan
  • Mimba = metu
  • Muroni = ngendemi
  • Murda = sirah
  • Musna = ilang
  • Mustaka = sirah
  • Maya = remeng-remeng
  • Maha = banget
  • Marus = getih
  • Maharsi = pandhita
  • Martani = sabar
  • Mala = cacad
  • Marcapala = jagad
  • Manira = aku
  • Manik = inten
  • Mandhala = bumi, tlatah
  • Mandhira = wit wringin
  • Mandrawa = kadohan
  • Mandragini = papan sare
  • Mintuna = jodho
  • Mindha = padha
  • Minging = wangi
  • Mong = macan
  • Maksa = mati, ilang
  • Mring = marang
  • Mrih = supaya
  • Musthika = inten
  • Murud = lunga, mati
  • Murti = awak
  • Mundhing = kebo
  • Murba = mrintah
  • Munggwing = ana ing
  • Myat = ndeleng
  • Narya = ratu
  • Nata = ratu
  • Naga = ula
  • Nala = ati
  • Nalendra = prabu
  • Narmada = kali
  • Nestapa = sedih
  • Ngalembana = ngelem
  • Ngarsa = ngarep
  • Ngesthi = mikir
  • Nagagini = ula wadon
  • Nara = wong, punggawa
  • Nawala = layang
  • Narendra = raja
  • Nendra = turu
  • Netra = mripat
  • Nir = ilang
  • Nila = biru
  • Nindya = utama, ora cacat
  • Nirbaya = kendel, seru
  • Nimpuna = pinter
  • Nuladha = niru
  • Nuswa = pulo
  • Nugraha = ganjaran, peparing
  • Obar-abir = pilat
  • Orem = semambat
  • Pabaratan = paperangan
  • Pada = sikil
  • Palagan = paperangan
  • Palastra = mati
  • Palupi = tuladha
  • Pambayun = pambarep
  • Pamulu = praen
  • Panca = lima
  • Pancakara = perang
  • Panti = omah
  • Pangaksama = pangapura
  • Pangastuti = sembah
  • Pangupajiwa = panguripan
  • Paramarta = luhur
  • Patra = gedhong
  • Pawiyatan = sekolah
  • Pidha = karya
  • Pita = kuning
  • Pradangga =gamelan
  • Praja = negara
  • Pralaya = mati, rusak
  • Pramuka = panggedhe
  • Prapta = teka
  • Pratala = lemah
  • Pratiwi = lemah
  • Prawira = kendel
  • Priya = lanang
  • Priyangga = dhewe
  • Purna = ganap, bubar
  • Puspita = kembang
  • Raga = awak
  • Ratri = bengi
  • Rawi = srengenge
  • Rekta = abang
  • Rena = ibu
  • Ripta = ngarang
  • Roga = lara
  • Rukmi = emas
  • Radyan = raden
  • Rahayu = slamet
  • Sanggraha = cawisan
  • Samirana = angin
  • Samodra = segara
  • Samya = padha
  • Sana = panggonan
  • Sardula = pangan
  • Sarira = badan
  • Sarpa = ula
  • Sasana = papan
  • Saeka praya = rukun
  • Sato = kewan
  • Sawego = sediya
  • Seta = putih
  • Sigra = gelis
  • Sah = pisah
  • Sakti = digdaya
  • Sasangka = rembulan
  • Sasmita = tandha
  • Sastra = tulis
  • Sata = satus
  • Sudira = digdaya
  • Sumbaga = misuwur
  • Sungkawa = susah
  • Sirna = ilang
  • Siswa = murid
  • Sitoresmi = rembulan
  • Siwi = anak
  • Soca = mripat
  • Sopana = dalan
  • Sona = asu
  • Sunu = anak
  • Sura = wani
  • Surya = srengenge
  • Sila = patrap
  • Sinudarsana = ditiru
  • Sira = kowe
  • Song = payung
  • Sotya = inten
  • Sudarma = bapak
  • Sudarsana = conto
  • Suta = anak
  • Sweda = kringet
  • Tembung kawi sukra kasih tegese Jumat Kliwon
  • Tirta = banyu
  • Tliti = turun
  • Trusta = seneng
  • Turangga = jaran
  • Tyas = ati
  • Tan = ora
  • Tanaya = anak
  • Taru = wi
  • Taruna = enom
  • Tinon = katon
  • Tembung kawi samirana nduweni arti angin.
  • Upiksa = weruh
  • Usada = tamba
  • Utama = becik
  • Utara = lor
  • Udrasa = tangis
  • Udyana = taman
  • Upaya = gole
  • Warih = banyu
  • Warsa = taun
  • Wasana = pungkasan
  • Wanara = kethek
  • Wandawa = kadang
  • Wardaya = ati
  • We = banyu
  • Wibawa = luhur
  • Wibi = ibu
  • Wana = alas
  • Widi = Knag Maha Agung
  • Widya = kawruh, pinter
  • Wicara = guneman
  • Waskita = awas
  • Waspa = luh
  • Wastra = sandhangan
  • Wacana = caturan
  • Wilis = ijo
  • Wimba = wetu
  • Wira = prajurit
  • Winursita = dicritakake
  • Wisma = omah
  • Waluya = waras
  • Wil = guna
  • Wreksa = kayu
  • Wukir = gunung
  • Wuntat = buri
  • Wuyung = kasmaran
  • Wisuda = angkat
  • Wiyati = awang-awang
  • Wredha = tuwa
  • Tembung kawi winasis tegese pandai, terampil, cekatan, luwes
  • Yana = kreta
  • Yasa = gawe
  • Yayah = bapak
  • Yekti = bener
  • Yitna = ngati-ati
  • Yoga = anak
  • Yogya = becik
  • Yuda = perang
  • Yuwana = slamet
  • Ywa = aja

Peninggalan Yang Berbahasa Kawi

Berkaitan dengan peninggalan sastra Jawa yang berbahasa Kawi, Prof. Dr. RMG. Poerbatjaraka telah membagi sastra yang menggunakan tembung Kawi berdasarkan gaya bahasa, nama raja dan tahun penulisan.

Pengelompokan ini telah menghasilkan tiga kategori yaitu:

(1) Naskah Jawa Kuna yang tergolong tua (abad 9-11). Naskah ini terdiri dari prosa dan puisi.
a. prosa:

  • Candakaraóa
  • Sang Hyang Kamahayanikan
  • Brahmãódapurãóa
  • Agastya Parwa
  • Uttarakãóða
  • Ãdiparw
  • Kunjarakaróa dll.

b. Puisi:

  • Kakawin Rãmãyaóa

(2) Kitab-kitab Jawa Kuno yang bertembang (Abad 11-13)

  • Kakawin Arjunawiwãha
  • Kakawin Kåûódyana
  • Kakawin Gaþotkacãúraya
  • Kakawin Sumanasãntaka
  • Kakawin Smaradahana
  • Kakawin Bhomakãwya
  • Kakawin Bhãratayuddha
  • Kakawin Hariwangúa

(3) Kitab-kitab Jawa Kuno tergolong baru (abad 14 hingga masa Kerajaan Majapahit runtuh).

  • Kakawin Brahmãódapurãóa
  • Kakawin Kunjarakaróa
  • Kakawin Nãrakrþãgama
  • Kakawin Arjunawijaya
  • Kakawin Sutasoma
  • Kakawin Pãrthayajna
  • Kakawin Nitiúãstra
  • Kakawin Nirartha Prakerta
  • Kakawin Dharmaúunya
  • Kakawin Hariúraya

Contoh Ukara Tembung Kawi

Tuladha ukara nganggo tembung kawi:

  1. Ora salah yen agni iku kawit asale pancen panas, kudune awak dhewe sing tansah ngati-ngati. (Agni artinya api)
  2. Saben bantala iku nduweni sifat kang werna-werna, ana sing cocok kanggo nandur pari, ana sing cocok kanggo nandur jati. (bantala artinya tanah)
  3. Bayu wayah rendheng kerasa semribit adem saben dina. (Bayu artinya angin)
  4. Dwipangga iku kalebu kewan kang terancam punah ing Indonesia. (Dwipangga tegese gajah)
  5. Tirunen sang ditya, pancet endah lan muncul saben dina, senajan wong iseh padha turu. (
  6. Kukila menika tansah kaok kaok saben wengi ing ndhuwur wuwung griya. (Kukila artinya burung)
  7. Cakrawala sumebar kanthi warna biru lan endah temenan. ( cakrawala tegese langit)
  8. Bocah lebda tansah disenengi kanca-kancane. (Lebda artinya pintar, cerdas)
  9. Ibu kaliyan mbak Dewi menawi umbah-umbah rasukan ing sindu. (Sindu tegese sungai)
  10. Sekawan turangga menika napa badhe damel pacuan? (turangga artinya kuda)
  11. Sakwise reboisasi, desa Sumber Wetan menika wilis tenan. (wilis tegese hijau)
  12. Ranti sinau kanthi sregep ben lebda lan sukses. ( lebda tegese pintar)

Tuladha jeneng nganggo tembung kawi :

  • Adhi Karya ( Penggawean sing apik)
  • Katon Bagaskara (tegese Ketok Srengenge)
  • Rini Paramita (Bocah wadon sing sempurna)
  • Sigit Irawan (Mega sing apik)
  • Widya Mandala ( Bumi Kapinteran)

Demikianlah penjelasan seputar tembang kawi, mulai dari pengertian, geguritang tembung kawi dan contohnya. Semoga bermanfaat.

 

Tinggalkan komentar


The reCAPTCHA verification period has expired. Please reload the page.