Tembung menjadi salah satu unsur penyusun ukara (kalimat) dalam bahasa Jawa. Jenisnya ada berbagai macam, salah satunya tembung andhahan.
Tembung andhahan ini berhubungan erat dengan tembung lingga, sehingga kamu perlu membaca materi tembung lingga dulu. Setelah itu baru menyimak arti, pengertian dan contoh tembung andhahan.
Daftar Isi
Pengertian Tembung Andhahan
Artinya: Tembung andhahan adalah tembung (kata) yang berubah dari wujud aslinya (lingganya). Seluruh tembung yang sudah tidak asli lagi karena mendapat wuwuhan, awalan, sisipan dan akhiran disebut tembung andhahan. Contoh : pangan menjadi mangan, tandur menjadi tanduran.
Lingga menjadi adhahan apabila:
- Mendapat wuwuhan (imbuhan)
- Nyambor tembung (menjadi kata majemuk)
- Ngrangkep tembung (menjadi kata ulang)
Kira-kira begitu, seperti dalam kaidah bahasa Indonesia.
Jenis Jenis Wuwuhan / Imbuhan
Salah satu alasan mengapa tembung lingga menjadi andhahan yaitu karena mendapat wuwuhan (imbuhan).
Wuwuhan yaiku imbuhan kanggo tembung ing basa jawa, panggonane biasane ing ngarep, tengah, utawa ing mburine tembung.
Macam macam wuwuhan ada banyak tergantung dengan kebutuhan kata yang akan di ubah. Berikut pembagianp wuwuhan:
Ater-ater (Awalan)
Ater ater yaiku imbuhan kang mapan ana ngarepe tembung lingga.
Wuwuhan ater-ater adalah imbuhan yang berada di depan tembung lingga. Jenis ater ater ada tiga, yaitu:
- Ater-ater hanuswara: awalannya berupa huruf m, n, ny, ng.
Contoh ater-ater hanuswara:
m + baling = mbalang m + Pandeng = mandeng m+ bathik = mbathik n + tangis = nagis n + tuku = nuku n + tandur = nandur n + dudut = ndudut n + cuwil = nyuwil ny + ciwit = nyiwit ny + sandhing = nyandhing ng + gawa = nggawa ng + gendhong = nggendhong
- Ater-ater tripurusha : Awalannya berupa dak, kok, di.
Awalan tripurusa menunjukkan subjek pelaku. Dak artinya aku, kok artinya kamu, di artinya dia.
Contoh tembung andhahan ater-ater tripurusha:
Dak + pangan = dakpangan Ko + gawa = kokgawa Ko + pangan = kokpangan Di + gawa = digawa Di + pangan = dipangan
- Ater-ater liyane : awalannya berupa huruf a, ma, ka, ke, sa, pa, pi, pra, kuma, kami, kapi, tar.
Contoh tembung andhahan ater-ater liyane :
ma + lumpat =malumpat ka + limpe = kalimpe ke + sandhung = kesandhung sa + gegem = sagegem pa + lilah = palilah pi + tutur = pitutur pra + wira = prawira kuma + wani = kumawani kami + tuwa = kamituwa kapi + lare = kapilare tar + waca = tarwaca
Seselan (Sisipan)
Wuwuhan seselan adalah imbuhan kata yang letaknya ada di tengah. Seselan um, in, el, er.
Seselan tegese sisipan ing tengah tembung
Contoh Tembung seselan yaiku:
Um + ayu = kumayu In + tangis = tinangis In + serat = sinerat El + dewer = delewer El + beber = beleber Er + cuwil = ceruwil Er + titis = teritis
Panambang (Akhiran)
Tembung panambang adalah jenis wuwuhan(imbuhan) yang letaknya di akhir kata. Wuwuhan panambang terdiri dari I, ake, e, ane, ke, a, ana, na, ku, mu dan en.
Panambang yaiku akhire tembung sing wis diwehi imbuhan
Tuladha tembung andhahan dengan panambang:
Kobong + an = kobongan Gawa + an = gawan (dudu gawaan) Tuku + an = tukon (dudu tukuan) Lali + an = lalen (dudu lalian) Sore + an = soren (dudu sorean) Paro + an = paron (dudu paroan) Jawil + i = jawili Kandha + i = kandhani (dudu kandhai) Nesu + i = nesoni (dudu nesoii) Bali + i = baleni (dudu balii) Ombe + i = ombeni (dudu ombei) Bodho + i = bodhoni (dudu bodhoi) Tulis + ake = tulisake Tata + ake = tatakake (dudu tataake) Turu + ake = turokke (dudu turuake) Bali + ake = balikake (dudu baliake) Suwe + ake = suwekake (suweake) Jodho + ake = jodhokake (jodhoake) Dudut + a = duduta Dudut + na = dudutna Dudut + ana = dudutana Dudut + en = duduten Bantu + a = bantua Bantu + na = bantokna Bantu + ana = bantonana Bantu + en = bantunen Omah + ku = omahku Omah + mu = omahmu Omah + e = omahe Mata + e = matane (dudu matae) Sapi + e = sapine (dudu sapie) Kebo + e = kebone (dudu keboe) Buku + e = bukune (dudu bukue) Bapak + ne = bapakne = bapake Dijaluk + ne = dijalukne = dijalukake Swara + ing = swaraning = swarane Aran + ing =araning = arane
Bebarengan (Gabungan)
Wuwuhan bebarengan adalah kondisi dimana tembung andharan mendapat lebih dari satu wuwuhan (imbuhan).
Contoh tembung andhahan dengan wuwuhan bebarengan adalah:
n +jupuk + I = njupuki ka + liwat + an = kaliwatan n + tutup + i = nutupi ny + suguh + i = nyuguhi di + wales + ake = diwalesake pa + papring + an =papringan m +buwang + i = mbuwangi ng +keplak+ i = ngplaki
Contoh Tembung Andhahan
Tembung andhahan contoh:
Contoh Tembung Lingga lan Tembung Andhahan
Lingga | Andharan 1 | Andharan 2 | Andhahan 3 | Andhahan 4 |
Cicil | nyicil | dicicil | – | Cicilanan |
Gawa | nggawa | dakgawa | ginawa | Gawakna |
Gambar | Nggambar | Kokgambar | Ginambar | Gambaran |
Kirim | ngirim | dikirim | – | Kiriman |
Silih | nyilih | disilih | sinilih | Silihan |
Sapu | nyapu | daksapu | sinapu | Saponana |
Tulis | Tulis | Ditulis | Tinulis | Tulisen |
Tandur | nandur | ditandur | tinandur | Tanduran |
Tuku | nuku | dituku | tinuku | tukonana |
Pangan | mangan | dipangan | – | Panganan |
Contoh Kalimat Tembung Andhahan
Berikut beberapa contoh ukara tembung andhahan:
- Andhika sing nyapu latare Masjid
- Aku lagi mangan roti
- Adikku nangis amarga rebutan permen karo kancane
- Isuk mau ono swarane pitik
- Bukuku disilih karo Dito
Kumpulan Soal dan Jawaban Materi Andhahan
Berikut kumpulan soal dan jawaban :
- Udharana tembung andhahan kemukus! Tembung andhahan kemukus yaiku Ke-mukus
- Pangrimbage tembung andhahan kang karana kacambor tuladhane yaiku ….? Randha royal
- Tembung andhahan bumi yaiku pribumi saka tembung pri + bumi
- Tembung andhahan bagus yaiku gumagus
- Tembung andhahan kang asring digunakake ing geguritan yaiku………… ? entar, dasanama lan saroja
- Tembung linggane tinemu yaiku? nemu
- Andharan tegese andhahan yaiku tembung kang owah saka asale.
- Tembung lingga (tulis), tembung andhahan (tulisen), pangrimbage yaiku? tulis + en
- Kang ora kalebu wujude tembung kriya yaiku
Sekian penjelasan terkait tembung andharan semoga bermanfaat dan semoga dapat menambah wawasan.
Adus