Purwakanthi Yaiku

Purwakanthi Yaiku – Salah satu bagian dari karya sastra Jawa yang digunakan dari ratusan tahun yang lalu adalah purwakanthi.

Sejak dahulu, masyarakat Jawa menggunakan purwakanthi sebagai ungkapan agar menjadi ringkas dengan susunan kata yang indah dan mudah diingat.

Ketika kalian menginjak bangku sekolah menengah, materi bahasa Jawa ini tentu akan diajarkan.

Sehingga tidak heran, jika contoh purwakanthi banyak dicari di internet.

Nah, untuk mempermudah pemahaman kalian akan kita kupas secara lengkap mengenai pengertian, jenis dan contoh purwakanthi.

Yuk disimak baik-baik dan jangan sampai terlewatkan.

Pengertian Purwakanthi

Pengertian purwakanthi secara bahasa berasal dari dua suku kata, yaitu purwa dan kanthi.

Dalam bahasa Jawa, purwa artinya awalan dan kanthi artinya mengulang atau menggandeng.

Sehingga dapat disimpulkan pengertian purwakanthi adalah mengulang atau mengikuti kata yang diawal atau kata sebelumnya.

Dalam bahasa Jawa, pengertian purwakanthi adalah :

Purwakanthi yaiku runtuting swara utawa tetembungan sing podho karo sajroning ukara. Swara kang runtut, kadadean saka vokal, konsonan lan tembunge.

Pengertian lain dari purwakhanti adalah :

Purwakanthi yaiku gandhengane swara sing mburi karo swara sing kasebut ing ngarepe.

Fungsi Purwakanthi

Jika kalian menemukan pertanyaan apa gunane purwakanthi ing tembang macapat? atau apa fungsi fungsi purwakanthi? Maka, jawabannya ada di pembahasan ini.

Penggunaan rima atau alunan bunyi yang sama pada beberapa kata bukan hanya digunakan dalam sastra Jawa saja. Melainkan digunakan dalam sastra Sunda juga.

Dalam sastra Jawa dan Sunda, purwakhanti juga digunakan untuk membuat paribahasa dan pantun yang berisi petuah kehidupan.

Jika menggunakan rima dalam purwakanthi, maka pemberian petuah sekaligus sindiran dapat dilakukan bersama.

Dengan menggunakan purwakanthi, maka para pendengar akan mudah menangkap maksud ucapan.

Selain itu, purwakanthi menggunakan kalimat yang pendek dan bahasa yang relatif mudah dimengerti.

Dan juga penyampaian purwakanti secara halus dan bercanda sehingga mudah dipahami,

Dengan fungsi purwakanthi yang demikian, hingga saat ini masyarakat jawa masih menggunakan jenis jenis purwakanthi dalam kehidupan sehari-hari.

Jenis Purwakanthi

Setelah mempelajari arti purwakanthi itu sendiri, selanjutnya kita akan belajar jenis purwakanthi.

Ternyata jenis purwakanthi ada beberapa macam yang terbagi menjadi tiga bagian, diantaranya :

  • Purwakanthi guru swara 
  • Purwakanthi guru sastra 
  • Purwakanthi guru basa atau purwakanthi lumaksita

Macam macam purwakanthi terbagi menjadi beberapa bagian, agar kita lebih mudah dalam memahaminya.

Untuk itu, yuk kita bahas satu persatu dari macam macam purwakanthi.

Baca Juga : Pepindhan 

 

Purwakanthi Guru Swara

purwakanthi, purwakanthi yaiku, contoh purwakanthi, purwakanthi guru swara, purwakanthi guru sastra, purwakanthi swara, contoh purwakanthi guru swara, jenis purwakanthi, purwakanthi lumaksita, contoh purwakanthi guru basa, purwakanthi dan contohnya, contoh ukara purwakanthi swara sastra lan basa, contoh geguritan purwakanthi guru swara, aranana kalebu purwakanthi apa, sebutna jinising purwakanthi, unen-unen iki sing migunakake purwakanthi guru swara, soal pilihan ganda purwakanthi, purwakanthi kang tinemu ing geguritan yaiku, asah asih asuh kalebu purwakanthi, apa sing diarani purwakanthi, sapa jujur bakal makmur kalebu purwakanthi
by lenteramata.com

Purwakanthi guru swara adalah macam macam purwakanthi yang memiliki persamaan dalam bunyi huruf vokalnya.

Purwakanthi guru swara yaiku purwakanthi sing padha swarane ing pungkasane tembung utawa diarani runtuting swara vokal.

Dadi ing unen unen sing dikanthi utawa digandheng yaiku swarane (a.i.u.e.o).

Persamaan bumi huruf vokal purwakanti dapat berupa vokal a,i,u dan o.

Contoh purwakanthi guru swara yaiku sapa jujur, bakal makmur. 

Kedua kata tersebut memiliki persamaan huruf vokal “u”. Sehingga termasuk contoh purwakanthi guru swara.

Contoh Purwakanthi Guru Swara

Beriku merupakan beberapa contoh purwakanthi guru swara :

  1. Adigang, adigung, adiguna.
  2. Aja dahwen, ati open
  3. Aja dumeh menang, banjur tumidak sawenang wenang
  4. Ajining dhiri, gumantung kedhaling lathi
  5. Ana awan, ana pangan
  6. Ana bungah, ana susah iku wis lumrah
  7. Ana dina ana sega
  8. Anak polah bapa kepradah
  9. Asu belang kalung wang
  10. Asu gedhe menang kerahe
  11. Ati karep, bandha cupet
  12. Ayem tentrem
  13. Bagas waras
  14. Bareng wis makmur, lali marang sedulur
  15. Bungah susah iku lumrah
  16. Becik ketitik, ala ketara
  17. Becik ketitik, ala ketara.
  18. Cecak nguntal cagak
  19. Cecak nguntal empyak
  20. Ciri wanci lelai ginawa mati
  21. Dahwen ati open
  22. Desa mawa cara negara mawa tata
  23. Durung pecus keselak besus
  24. Dikethok koyo lombok
  25. Diiris kaya kobis
  26. Esuk dhele sore tempe
  27. Gandhes luwes
  28. Gemah  ripah
  29. Gendhon rulon
  30. Gemi setiti ngati-ati
  31. Gelem obah, mesthi mamah.
  32. Giri lungsi, jalma tan kena ingina
  33. Gliyak-gliyak tumindak, sareh pikoleh
  34. Inggah-inggih ora kepanggih
  35. Ijo-ijp godhonge kara, bareng bodho lagi rumangsa
  36. Ireng-ireng ketok untune, bareng seneng ketok guyune
  37. Jago kate, wanine tritikane
  38. Jujur agawe Makmur.
  39. Kara ana gemake, ngaku jaka ana anake
  40. Kebat kliwat
  41. Kegedhen empyak kurang cagak
  42. Kepengen mujur tur malah ajur.
  43. Keplok ora tombok
  44. Kudu sregep sing sinau, sapa sing kepingin maju
  45. Kulite kuning, kadi mas sinangling
  46. Kutuk marani sunduk
  47. Kumenthus ora pecus
  48. Lambe satumang kari samerang
  49. Maju tatu mundur ajur
  50. Ngalah nanging oleh
  51. Ora ngedan, ora keduman.
  52. Ora obah ora mamah.
  53. Ora cepet, ora ngliwet.
  54. Rek gambar kucing, kula dherek wonten wingking.
  55. Roning mlinjo, sampun sayah nyuwung ngaso.
  56. Rupane kembar, kaya jembe sinigar
  57. Sapa jujur, bakal makmur
  58. Sabar sareh mesti pikoleh
  59. Sabaya pati sabaya mukti
  60. Sing gelem ngalah bakal luhur wekasane
  61. Sing salah kudu seleh
  62. Sing weweh bakal pikoleh
  63. Tela diiris-iris, gawe gela ora uwes-uwes
  64. Thengak-thenguk, nemu kuthuk.
  65. Tut wuri, handayani.
  66. Tiwas sayah, ora paedah.
  67. Wadya bala
  68. Wiwit kuncung, nganthi gelung
  69. Witing tresna, jalaran saka kulina
  70. Yen krasa enak aja njur lali anak, lali bojo, lali tangga, lali kanca
  71. Yen menang, aja njur sewenang wenang

Contoh Purwakanthi Guru Swara ing Lelagon

  1. Eee….dhayohe teka, ee…gelarna klasa.
  2. Eee….klasane bedhah, ee…tambalen jadah.
  3. Eee….jadahe mambu, ee…pakakna asu.
  4. Eee….asune mati, ee…kelekno kali.
  5. Kang cinatur, polah kang kalantur.
  6. Lolobah, wong mati ora obah, yen obah medeni bocah.
  7. Suwe ora jamu, jamu godhong tela.
  8. Suwe ora ketemu, pisan gawe gela.

Purwakanthi Guru Sastra

purwakanthi, purwakanthi yaiku, contoh purwakanthi, purwakanthi guru swara, purwakanthi guru sastra, purwakanthi swara, contoh purwakanthi guru swara, jenis purwakanthi, purwakanthi lumaksita, contoh purwakanthi guru basa, purwakanthi dan contohnya, contoh ukara purwakanthi swara sastra lan basa, contoh geguritan purwakanthi guru swara, aranana kalebu purwakanthi apa, sebutna jinising purwakanthi, unen-unen iki sing migunakake purwakanthi guru swara, soal pilihan ganda purwakanthi, purwakanthi kang tinemu ing geguritan yaiku, asah asih asuh kalebu purwakanthi, apa sing diarani purwakanthi, sapa jujur bakal makmur kalebu purwakanthi
by lenteramata.com

Purwakanthi guru sastra yaiku purwakanthi sing padha tulisane utawa aksarane ing saben wiwitan wanda utawa tetembungane. Lan diarani uga rututing swara konsonan. 

Diarani purwakanthi guru sastra amergo nganggo awewaton “sastra” utawa “aksara”.

Dadi ing ukara perangan sing buri, ana kang nunggal sastra karo perangan sing ngarep utawa ing purwane.

Purwakanthi guru sastra memiliki ciri khusus penggunaan huruf konsonan yang sama.

Contoh purwakanthi guru sastra dalam tembung purwakanthi “tata titu titig tatag”. Contoh tembung purwakanthi tersebut memiliki huruf konsonan yang dominan yaitu “T”.

Contoh Purwakanthi Guru Sastra 

  1. Aja dhemen memada, dhateng sapadhaning dumadi.
  2. Anak anung anindhita
  3. Asah, asih, asuh
  4. Babat, bibit, bobot, bebet
  5. Garang nanging garing.
  6. Ing ngarsa sung tuladha, ing madya mangun karsa, tut wuri handayani
  7. Janji jujur jajahane mesthi makmur
  8. Kala kula kelas kalih, kula kilak kalo kalih kuli-kuli kula, kalo kula kéli, kali kilén kula, kalo kula kampul-kampul, kula kelap kelip kala-kala keling-keling
  9. Katula-tula ketali.
  10. Laras, lurus, leres, laris.
  11. Madat, minum, madon, mateni lan main.
  12. Mandhep, manteb, melu mara tua, mangan ora mangan
  13. Makarya, manembah, meneges, manut
  14. Makuta, makuti, makuten.
  15. Pandom panuntun lan pangetrepane pancasila
  16. Petruk patroli karo putrani loro putra putri
  17. Ruruh, rereh, ririh ing wewarah.
  18. Sapa salah seleh
  19. Saya suwe saya sumengka
  20. Sepi sepa lir sepah samun
  21. Sing sapa salah bakale seleh
  22. Sing weweh bakal wuwuh.
  23. Sluman, slumun, slamet.
  24. Taberi nastiti lan ngati-ati, mesthi bakal dadi
  25. Tarti tata-tata, ate metu turut ratan, diutus tuku tahu tempe dhuwite kertas telung atus
  26. Tata tertib tartamtu tentrem.
  27. Tata titi tutug tatug, tanggung jawab.
  28. Tata, titi, tentrem.
  29. Tatag, teteg bakal tutug.
  30. Tatune methunthung mentheng-mentheng.
  31. Tindak, tanduk lan tutur kang kalantur, ramtu katula-tula aktali, bakal kacatur, katuruh, kapatuh lan dadi awon.

Baca Juga : Panyandra 

 

Purwakanthi Guru Basa / Purwakanthi Lumaksita

purwakanthi, purwakanthi yaiku, contoh purwakanthi, purwakanthi guru swara, purwakanthi guru sastra, purwakanthi swara, contoh purwakanthi guru swara, jenis purwakanthi, purwakanthi lumaksita, contoh purwakanthi guru basa, purwakanthi dan contohnya, contoh ukara purwakanthi swara sastra lan basa, contoh geguritan purwakanthi guru swara, aranana kalebu purwakanthi apa, sebutna jinising purwakanthi, unen-unen iki sing migunakake purwakanthi guru swara, soal pilihan ganda purwakanthi, purwakanthi kang tinemu ing geguritan yaiku, asah asih asuh kalebu purwakanthi, apa sing diarani purwakanthi, sapa jujur bakal makmur kalebu purwakanthi
by lenteramata.com

Purwakanthi lumaksita (guru basa) yaiku urwakanthi sing padha kabeh tetembungane.

Yaiku tembung pungkasan ukara sing ngarep dadi tembung wiwitan ukara candhake.

Purwakanthi guru basa uga diarani runtuting swara tembung lumaksita.

Purwakanthi lumaksita iku akeh-akehe tinemu ana ing wangsalan lan tembang.

Lumaksita dalam bahasa Indonesia artinya beralan. Dinamakan purwakanthi lumaksita karena ada kata yang berjalan atau berpindah atau berulang.

Artinya kata atau tembung yang sudah disebut di depan akan diulang kembali dibagian selanjutnya.

Jenis Purwakanthi Lumaksita

  • Purwakanthi lumaksita ing wangsalan 

Bayem arda, ardane ngrasuk busana
Tepi wastra, wastra kang tumrap mustaka
mong ing tirta, tirta wijiling salira

  • Purwakanthi Lumaksita ing Tembang “sinom”

Amenangi jaman edan,
Ewuh aya ing pambudi
Melu edan nora tahan,
Yen tan melu anglakoni,
Boya kaduman melik,
Kaliren wekasanipun,
Dilalah karsa Allah,
Begja-begjae kang lali,
Luweh begja kang eling lan waspada

Contoh Purwakanthi Lumaksita / Guru Basa

    1. Kepingin tuku buku, bukune wis entek.
    2. Asung bekti, bektine kawula marang gusti
    3. Bibis tasik, tasik madu wino tirto
    4. Durna putra, putra putri madukara
    5. Nemu kembang, kembange wangi, wangine gawe keblinger.
    6. Janur gunung, gunung geni lor ngayogya
    7. Jarwa pinter, pintere satriya ing pringgadani
    8. Kolik priya, priyagung anjani putra
    9. Kejaduk tembok, temboke sing warna biru, birune kaya langit.
    10. Lungguh dhingklik, dhingklike wong cilik-cilik
    11. Mangan ati, atine sing kelara-lara
    12. Mangkana ngelmu kang nyata, sanyatane weh reseping ati
    13. Munggweng tirta, tirta kadheg ing samodra
    14. Bayem ardha, ardhane ngrasuk busana
    15. Nandang lara, larane wong lara apa
    16. Pandhu suta, suta madyaning Pandhawa
    17. Raja pura, putra daleme Ngastina
    18. Remuk rempu, rempu dadi awu
    19. Rujak degan, degane krambil ijo
    20. Witing klapa, klapa mudha saumpama
    21. Carang wreksa, wreksa wilis tanpa patra
    22. Begja-begjane kang lali, isih begja kang eling lawan waspada
    23. Witing tresna, tresnane mung sawetara
    24. Suwe ora jamu, jamune godhong kara

Contoh Ukara Purwakanthi Swara Sastra lan Basa

  • Jaman saiki golek jodho ora bisa ngawur, kudu didheleng babat, bibit, bobot, bebete.
  • Wong ngalah, durung mesti kalah, sapa ngerti ngalah nanging oleh?
  • Budi iku pancen ndablek ditimbali biyunge inggah-inggih nanging ora kepanggih.

Contoh Soal Pilihan Ganda Purwakanthi

  • Sebutna jinising purwakanthi?

a) Swara, sastra lan basa   

b) Swara, lagu lan basa

c) Sastra, basa lan lumaksita

  • Contoh geguritan purwakanthi guru swara?

a) Asah, asih, asuh

b) Maju tatu mundur ajur

c) Suwe ora jamu, jamune godhong kara

  • Unen-unen iki sing migunakake purwakanthi guru swara?

a) Ana dina ana sega

b) Tata titi tutug tatug, tanggung jawab.

c) Tata, titi, tentrem.

Penutupan

Nah, itulah beberapa penjelasan lengkap mengenai purwakanthi ya sahabat.

Dari penjelasan diatas kita jadi tahu purwakanthi yaiku, jenis purwakanthi, contoh purwakanthi guru swara, purwakanthi guru sastra dan purwakanthi lumaksita.

Sampai disini paham kan sahabat? Jika ada pertanyaan, jangan sungkan untuk komen di kolom komentar.

Terimakasi sudah berkunjung dan semoga bermanfaat.

 

 

 

 

 

 

Tinggalkan komentar


The reCAPTCHA verification period has expired. Please reload the page.

%d blogger menyukai ini: