Wangsalan Yaiku

Wangsalan Yaiku – Di jenjang pendidikan formal, pelajaran Bahasa Jawa menjadi salah satu bahan ajar.

Tujuan dari pembelajaran Bahasa Jawa adalah tidak lain agar generasi muda tetap mengenal bahasa daerah mereka.

Dalam hal ini peran generasi suku Jawa sangat diperlukan, dengan harapan pengembangan bahasa daerah tetap terjaga.

Dalam pelajaran bahasa Jawa sendiri, mungkin akan banyak dikenal istilah-istilah asing.

Seperti penggunaan perumpaan atau lambang dalam segi kehidupan oleh masyarakat Jawa. Yang semakin menambah nilai keindahan bahasa Jawa.

Salah satu jenis perumpaan yang sering digunakan masyarakat Jawa dalam percakapan atau pachelaton adalah wangsalan.

Nah, pada materi kali ini kita akan mengulas secara lengkap mengenai wangsalan. Mulai dari arti, bentuk, fungsi, jenis dan contoh wangsalan.

Sudah mulai penasaran ya? Untuk itu, yuk kita mulai pembahasannya mulai dari pengertian wangsalan.

Pengertian Wangsalan

pengertian wangsalan, jenis wangsalan, ciri ciri wangsalan, fungsi wangsalan, contoh wangsalan, wangsalan yaiku, tuladha wangsalan, wangsalan cirebon, wangsalan dermayu, wangsalan indramayu, contoh wangsalan bahasa jawa, wangsalan adalah, wangsalan padinan, arti wangsalan njangan gori, wangsalan mripat kecut, wangsalan edi peni, wangsalan witing pari, tepi wastra wastra kang tumprap mustaka tegese, parikan, cangkriman
lenteramata.com

Wangsalan yaiku unen-unen utawa tetembungan sing saemper karo cangkriman, nanging batangane wis dikandhakake.

Mung anggone ngandhakake ora nganti melok, jelas utawa cetha.

Artinya :

Wangsalan adalah perkataan atau kalimat yang sejenis cangkriman, namun jawabannya sudah disebutkan.

Hanya saja cara menyebutkan jawaban wangsalan tidak jelas atau lugas. Akan tetapi hanya menyebutkan satu kata atau lebih.

Dikutip dari sumber lain, pengertian wangsalan adalah:

Wangsalan yaiku unen-unen cangkriman nanging uwis dibatang (dibedhek) dhewe.

Ukarane orang persis nanging saemper wae. Wangsalan ana kang awujud ukara selarik utawa awujud tembang.

Artinya :

Wangsalan adalah bentuk cangkriman yang ditebak sendiri (pemberi wangsalan).

Kalimatnya tidak persis, namun mirip. Bentuk wangsalan ada yang sebaris kalimat dan ada juga yang berupa tembang (nyanyian).

Dari pengertian wangsalan diatas, makan dapat disimpulkan bahwa :

Wangsalan adalah semacam cangkriman atau teka-teki yang bisa terdiri dari satu kalimat atau dua kalimat atau bahkan ada dalam tembang.

Karena isi wangsalan berupa tebak-tebakan, maka akan menjadi hal seru jika dilakukan ketika berkumpul dengan teman-teman.

Sedikit gambaran dari contoh wangsalan dalam pacelathon (percakapan sehari-hari) adalah :

  • Njenang gulo lho, aja lali. (Jawaban : Jennag gulo : glali)
  • Balung janur, sida lunga opo ora? (Jawaban : Balung janur : sada)
  • Balung klapa, ethok-etok ora ngerti. (Jawaban  : Balung klapa : bathok)

Ciri Ciri Wangsalan

pengertian wangsalan, jenis wangsalan, ciri ciri wangsalan, fungsi wangsalan, contoh wangsalan, wangsalan yaiku, tuladha wangsalan, wangsalan cirebon, wangsalan dermayu, wangsalan indramayu, contoh wangsalan bahasa jawa, wangsalan adalah, wangsalan padinan, arti wangsalan njangan gori, wangsalan mripat kecut, wangsalan edi peni, wangsalan witing pari, tepi wastra wastra kang tumprap mustaka tegese, parikan, cangkriman
lenteramata.com

Wangsalan adalah teka teki Jawa. Ciri ciri wangsalan biasanya teka tekinya berada pada anak kalimat atau berada pada kalimat pertama. Kemudian jawabannya ada di kalimat kedua.

Kita harus mampu menebak teka tek wangsalan yang disampaikan pada awal kalimat, dengam mengotak-atik yang pas.

Meskipun petunjuk untuk jawaban wangsalan sudah ada di awal kalimat, namun perlu kecakapan dalam menebak jawaban.

Fungsi Wangsalan

pengertian wangsalan, jenis wangsalan, ciri ciri wangsalan, fungsi wangsalan, contoh wangsalan, wangsalan yaiku, tuladha wangsalan, wangsalan cirebon, wangsalan dermayu, wangsalan indramayu, contoh wangsalan bahasa jawa, wangsalan adalah, wangsalan padinan, arti wangsalan njangan gori, wangsalan mripat kecut, wangsalan edi peni, wangsalan witing pari, tepi wastra wastra kang tumprap mustaka tegese, parikan, cangkriman
lenteramata.com

Fungsi wangsalan dapat digunakan sebagai teka-teki murni. Namun dapat digunakan juga untuk menyindir seseorang atau memberi nasihat.

Yang demikian, cocok dengan karakter orang Jawa yang tidak menyampaikan sesuatu secara langsung.

Hanya saja fungsi wangsalan ini terbatas untuk komunikasi orang yang tidak sekedar berbahasa Jawa, namun harus benar-benar paham bahasa Jawa untuk otak atik kata.

Jenis Jenis Wangsalan

pengertian wangsalan, jenis wangsalan, ciri ciri wangsalan, fungsi wangsalan, contoh wangsalan, wangsalan yaiku, tuladha wangsalan, wangsalan cirebon, wangsalan dermayu, wangsalan indramayu, contoh wangsalan bahasa jawa, wangsalan adalah, wangsalan padinan, arti wangsalan njangan gori, wangsalan mripat kecut, wangsalan edi peni, wangsalan witing pari, tepi wastra wastra kang tumprap mustaka tegese, parikan, cangkriman
by lenteamata.com

Jenis jenis wangsalan dalam bahasa Jawa dibagi menjadi tujuh bagian yang memiliki ciri khusus.

Jenis jenis wangsalan tersebut berupa:

Wangsalan Lamba

Wangsalan lamba yaiku jenis wangsalan sing isi batangane mung siji.

Unen unen wangsalan iki mung saukara sing kedadeane saka rong gatra. Gatra ngarep kasebut wangsalan, gatra kaping pindho yaiku isi batangane.

Wangsalan lamba adalah jenis wangsalan yang isi teka tekinya satu objek.

Bentuk wangsalan ini terdiri satu baris yang dijadikan dua kalimat. Kalimat pertama disebut wangsalan dan kalimat kedua jawaban teka-teki.

Tuladha Wangsalan Lamba

  1. Sarung jagungabot entheng tak lakonane. (Sarung jagung: klobot)
  2. Wohing tanjungbecik njunjung bapa biyung. (Woh tanjung: kecik)
  3. Kapi jarwa, dak pethek mangsa wurunga. (Kapi jarwa: kethek)
  4. Mina galak ing samodrabacutna gunemmu Kang Gareng. (Mina galak ing samodra: iwak cucut)
  5. Petis manisngucapna tembung sing manis. (Petis manis: kecap)
  6. Pring dhempet, kowe teka mrene kok ora kandha-kandha! (Pring dhempet = andha)
  7. Babal bunder manglung kali, lho, patrapmu kok kaya mangkono! (Babal bunder: elo)
  8. Kepiting kang sobeng rawa, nguswaraganta wong ayu. (Kepiting kang saba ana ing rawa: yuyu)
  9. Dom jalacoba aku kandhanana! (dom jala: coba)
  10. Baligo amba godhonge, kudu santoseng kalbu. (Baligo amba godhonge: labu)
  11. Carang wreksa, nora gampang wong mengku nagara. (Carang wreksa: pang)
  12. Cecangkok wohing kalapa, ugemana kang dadi pathoking urip. (Cangkok kalapa = bathok )
  13. Bremara wismeng bantala, kawula badhe caos atur. (bremara wismeng bantala = tawon tutur)
  14. Witing pari, kok amen muleh leh kerjo? (witing pari: damen)
  15. Masjid alit, aja sok nglanggar aturan! (Masjid alit: langgar)
  16. Kukus gantungsawangan kang adi luhung. (Kukus gantung: sawang)
  17. Kancing gelung munggweng dadha, titenana! (Kancing gelung: Peniti)
  18. Yen ora nesu, geneyo kowe kok mentil kacangmrengut terus. (Mentil kacang: sungut)
  19. Nyaron bumbung, nganti cengklungen nggonku nggenteni. (Saron bumbung: angklung)
  20. Ngrokok cendhak, bocah cilik ora kena neges-neges. (Rokok cendhak: tegesan)
  21. Balung jagung, punika sampun dados tanggel jawab kula. (Balung jagung: janggel)
  22. Jangan gori, nganti judheg anggonku mikir. (Jangan gori: gudheg)
  23. Kendhil dawa, enggal ditandangi. (Kendhil dawa: dandang)
  24. Mutra bebek, kawit mau mung wira-wiri wae. (Mutra bebek: meri)
  25. Mrica kecut, yen mung muni pancen gampang. (Mrica kecut: wuni)
  26. Witing klapa jawata ing ngarcapada, salugune wong mudha gelem rekasa. (Witing klapa : glugu )
  27. Mbok aja nglemah bengkahnyela-nyela wong tuwo. ( Nglemah bengkah: tela)
  28. Gayung sumur, aja kemba aja mundhu. (Gayung sumur: Timba)
  29. Nggodong garing, esuk-esuk kok wis nglaras. (Godhong garing: Klaras)
  30. Mbalung geni, mbak menawa aku bisa teka. (Balung geni: Mawa)
  31. Balung pakel, aja seneng alok-alok! (Balung pakel: Pelok)
  32. Bayem arda, dhasar anteng kang adi luhung. (Bayem arda: Lanteng)
  33. Pindang lulangkacek apa aku karo kowe. (Pindhang lulang = Krecek)
  34. Jenang gula, kowe aja lali. (Jenang gula : Gulali)
  35. Sekar aren, rawuhipun sampun dangu-dangu. (Sekar aren: dangu)
  36. Njanur gunung, kadingaren. (Janur gunung: Aren)
  37. Mbalung klapa, geleme mung ethok-ethokan. (Mbalung Klapa : Batok)
  38. Mbalung janur, paring usada nggonku n andhang wuyung. (Balung janur: Sada)
  39. Reca kayugoleka kaweruh rahayu. (Reca kayu: Golekan)
  40. Ngembang garutnggremeng ora karuwan. (Kembang garut: gremeng)
  41. Ngembang kacangmbesengut ora kalegan.(Kembang kacang: besengut)
  42. Kembang jambukemaruk duwe dolanan anyar. ( Kembang jambu: karuk )
  43. Roning mlinjo, sampun sayah nyuwun ngaso. (Roning mlinjo: eso).
  44. Klapa mudha, yen kalegan paringa apura. (Klapa mudha: degan)
  45. Kembang gembiliseneng-seneng oleh rejeki. ( Kembang gembili: seneng)
  46. Lombok cilik, dikandai malah mecengis. (cengis)
  47. Widheng galeng, tekamu apa padha rahayu. (yuyu)

Wangsalan Rangkep (Wangsalan Camboran)

Jenis wangsalan yang kedua adalah wangsalan rangkep atau wangsalan camboran.

Wangsalan rangkep yaiku jenise wangsalan kang isi batangane luweh saka siji.

Unen-unen wangsalan iki kedadean saka rong ukara. Saben ukara kedadean saka rong gatra, ukara kapisan kasebut isi wangsalan lan ukara kapindho kasebut isi batangan.

Wangsalan rangkep adalah wangsalan yang isi teka tekinya terdiri lebih dari satu.

Bentuk wangsalan ini terdiri dari dua kalimat. Kalimat pertama disebut isi wangsalan dan kalimat kedua disebut isi jawaban.

Tuladha Wangsalan Rangkep (Camboran)

  1. Tengareng prangandheging riris, kudu teteg lan kudu terang ing pikir. (Tengara perang: keteg , andeging riris: terang)
  2. Bayem ardaardane ngrasuk busana, mari anteng besuse saya katara. (Bayem arda: lateng, ardane ngrasuk busana: besus)
  3. Sri Maha Jawata Katong, andaka wulune rekta, jroning nendra gung kaepi. (Ratune para jawata: Bathara Endra, andaka wulune rekta: sapi)
  4. Bale nata rondon pariparan margane wak mami. (bale nata = pagelaran, rondon pari = dami)
  5. Carang wreksa kawi wuwuspanggya andika kusuma. (Carang wreksa: pang , wuwus: ngendika)
  6. Jenang sela wader kalen sesonderan, apuranta yen wonten lepat kawula. (Jenang sela: apu, wader kalen: sepat)
  7. Sayeng kaga kaga kresna mangsa sawa, wong susila lagake anuju prana. (sayeng kaga: kala, kaga kresna mangsa sawa: manuk gagak)
  8. Mamet tirta, tirta jawah jro katigasuka lila lebur luluh labuh praja. (Memet tirta: Ngangsu, tirta jawah jro katiga: labuh)
  9. Tapas aren, aren arab wijilira tindak tanduk, nora ninggal tata krama. (Tapas aren: duk, Aren arab wijilira: Kurma)
  10. Mrica kecut, singgat toya, saunine wong sengit nggregetake. (wuni, uget-uget)
  11. Jenutaa, padhepokane Pandhita Durna, Aja ketungkul ulah saa tan prayoga (tungkul, sukalima)
  12. Sayuk karsa, wulung widho mangsa rowang, Sayektine mung saking bodho kulo. (saiyeg, bodho).

Wangsalan Memet

Wangsalan memet yaiku jenise wangsalan kang cara nggoleki batangane kanthi sarana nggoceki maksud tetembungan ambal kaping pindho.

Wangsalan memet adalah jenis wangsalan yang cukup rumit. Macam macam wangsalan memet perlu diartikan sebanyak dua kali.

Contoh Wangsalan Memet

“Uler kembang, yen trima alon-alonan”

  • Uler Kembang artinya hewan lintah
  • Arti dari suku kata “li” dalam kata lintah dihubungkan dengan kata “tali”.
  • “Tali” dianggap memiliki arti “alon-alonan”
  • “Alon-alonan” diartikan sebagai “satitahe”. Kata satitahe artinya melakukan pekerjaan secara perlahan tanpa paksaan.

Wangsalan Padinan

Wangsalan padinan yaiku wangsalan kang kena kaperang dadi loro, yaiku ana kang nganggo mratelakake batangane lan ana kang tanpa mratelakake batangane amarga wong pada krungu wes dianggep ngerti maksude.

Wangsalan padinan adalah bentuk wangsalan yang biasanya digunakan dalam percakapan sehari-hari.

Bentuk wangsalan padinan lebih sederhana dibanding macam wangsalan lain karena tidak perlu dibedah isi teka-tekinya.

Orang yang mendengarkan macam wangsalan padinan sudah dianggap memahami isi teka teki.

Contoh Wangsalan Padinan

Dikutip dalam percakapan sehari-hari, berikut contoh wangsalan padinan :

  • Wong kae sejatine wis krungu kandhaku, nanging njangan gori. Gori iku mathuke digudheg
  • Nyaron bumbung, cengklungen anggonku ngenteni! (angklung)
  • Tepi wastra, ora liwat tiba sapdha-padha! (kemadha)
  • Njanur gunung, kersa rawuh ing omahku! (aren= kadingaren)

Wangsalan Mawa Paungeran Tartamtu

Bentuk wangsalan ini terbagi menjadi dua, yaitu :

Wangsalan Mawa Paungeran 4 Wanda + 8 Wanda

Jenis wangsalan lamba, namung isi batangane siji. Unen-unene mung saukara, kadadean saka rong gatra.

Gatra ngarep (4 wanda) isi wangsalan lan gatra buri (8 wanda) isi batangane.

Wangsalan ini atau wangsalan lamba terdiri dari 4 suku kata sebagai isi wangsalan dan bagian kedua terdiri dari 8 suku kata sebagai jawaban teka teki.

Contoh wangsalan mawa paungeran 4 wanda + 8 wanda 

“Reca kayu, golek kawruh rahayu”

“Gayung sumur, aja kemba aja mundur”

“Kapi jarwa, dek pethej mangsa luputa”

Wangsalan Mawa Paungeran (4 Wanda + 8 Wanda) x 2 = 24 Wanda

Jenis wangsalan rangkep kang isi batangane punjul saka siji. Unen-unen ana rong ukara, saben saukara kadadean saka rong gatra.

Ukara kaping pisan (rong gatra) isi wangsalan lan ukara kaping pindho (rong gatra) isi batangane.

Wangsalan ini disebut dengan wangsalan rangkep

Contoh Wangsalan Mawa Paungeran (4 Wanda + 8 Wanda) x 2 = 24 Wanda 

Sayuk rukun, wulang wido mangsa rowang = 4 wanda + 8 wanda

Sayektine, wit saking bondho kawula = 4 wanda + 8 wanda

Wangsalan Edi Peni

Wangsalan edi peni yaiku jenis wangsala kang mawa paungeran. Unen-unene wangsalan iki kadadean saka rog ukara, saben saukara kadadean saka rong gatra (4 wanda + 8 wanda).

Ukara kapisan yaiku kang isi wangsalan, mawa purwakanthi guru swara lan purwakanthi lumaksita utawa purwakanti basa.

Ciri Ciri Wangsalan Edi Peni

  • Terdiri dari dua bari atau dua kalimat.
  • Setiap kalimat terdiri dari 4 suku kata + suku kata
  • Kalimat pertama disebut isi wangsalan dan kalimat kedua disebut jawabab teka tekinya.
  • Setiap akhir kalimat menggunakan purwakanthi guru swara.

Contoh Wangsalan Edi Peni

  • Kanding gelung, gelung kondhe model Bandhung, besuk kapan, damange mring basa jawa? (tusuk, ciodha)
  • Carang wreksa, wreksa kang rineka janma. Nora gampang, golej kawruh mwih kaonang. (epang, golek)

Wangsalan Kang Sinawung Ing Tembang/ Gendhing

Wangsalan siwung ing tembang yaiku jenis wangsalan kang cacahe wanda lan tibaning swara ing wekasaning gatra ora ketemu, sebab kawengku ing guru wilangan lan guru lagu tembang.

Guru wilangan lan guru lagu tembang kudu tansah menang lan ora kena owah kudu tansah manut paungeran tembang.

Jenis wangsalan selanjutnya adalah bentuk wangsalan yang ada dalam tembang.

Jenis wangsalan ini sering kali dimasukkan dalam tembang yang dinyanyikan oleh pesinden.

Ketika wnagsalan masuk dalam suatu tembang, maka jumlah suku kata dan guru swara harus mengikuti tembangnya.

Contoh wangsalan dalam tembang sinom :

Tawon kang awisma kisma,
araning kang dhahar warih,
punika atur kawula,
konjuk mring raka sarimbit,
araning barang sami,
basa Jawa kinanipun,
kabar kawilujengan,
payon kertas barang remit,
Pinayungan Hyang Widhi basukyarja.

Katrangan:
tawon kang awisma kisma = tawon tutur (tutur)
dhahar warih = ngunjuk
barang sami = kembar
basa Jawa Kina = Kawi
payon kertas = payung
barang remit = wadi

Contoh wangsalan dalam tembang asmarandana

Sun lali-lali tan lali
Sun lelipur saya brangta
Sasolahe katon bae
Gembili gung woh ing tawang (1) Gedebugan wak ingwang
Jenang gamping (2) raca kayu (3) Dalenjet nggoleki ndika
a. jebug= jambe tuwa; (2) enjet; (3) golek

Kembang adas, sumebar neng tengah alas
Tuwas tiwas, nglabuhi wong nora waras
Alah bapak mbalung jagung
Saguhku isih janggelan
(balung jagung = janggel = janggelan)

Contoh wangsalan dalam tembang dhandhanggula 

Carang wreksa ingkang jamang tambir,
nora gampang wong mengku nagara,
baligo amba godhonge,
kudu santoseng kalbu,
tengareng prang andheging riris,
den teteg trang ing cipta,
sendhang tir ing ranu,
sasat ana ing palagan,
kasang toya menyan seta munggwing ardi,
yen apes kawirangan.

Katrangan:
carang wreksa = pang
jamang tambir = wengku
baligo amba godhonge = Iabu
andheging riris = terang
sendhangtiring ranu = asat
menyan seta munggwing ardi lirang (welirang)

Wangsalan Sing Kanggo Sasmitane Tembang

  1. Pambukaning sekarsarwa manis (Dhandhanggula)
  2. Wedi ancung Iaran pangiketing kidung (Pucung)
  3. Mingkar-mingkuring angkara (Pangkur)
  4. Tambuh-tambuh riggenira wanuh (Gambuh)
  5. Sumping sekar roning kamal (Sinom)
  6. Kambang-kambang palwa kinubengan warih (Maskumambang)
  7. Aja pegat ing kawaskitan ingkang Iuhung (Megatruh)
  8. Sukanira angantya sri widada (Kinanthi)
  9. Wijiling sabda kang kaesti (Mijil)
  10. Kasmaran murwani tulis (Asmaradana)
  11. Aja mundur ing pakewuh (Durma)

Contoh Wangsalan Sajroning Pacelathon

1. “Njanur gunung, kadingaren dolan mrene” (njanur gunung; aren = kadingaren).
2. “Ngrokok cendhak, bocah cilik ora kena neges-neges” (ngrokok cendhak; tegesan = neges-neges).
3. “Njenang gula lho, aja lali” (jenang gula; glali = lali).
4. “Nggodhong garing, esuk-esuk wis nglaras” (godhong garing; klaras = nglaras).
5. “Balung klapaethok-ethok ora ngerti” (balung klapa; bathok = ethok-ethok).
6. “Balung geni, mbok menawa aku ora bisa” (balung geni; mawa = menawa).
7. “Balung janursida lunga apa ora?” (balung janur; sada = sida).
8. “Balung pakel, aja seneng alok-alok” (balung pakel; pelok = alokalok).
9. “Balung klapaethokethokan wae” (balung klapa; bathok = ethokethokan).
10. “Balung jagung, punika sampun dados tanggel jawab kula” (balung jagung; janggel = tanggel).
11. “Nyaron bumbung, nganti cengklungan olehku ngenteni” (saron bumbung; angklung = cengklungan).
12. “Jangan gori, nganti judheg anggonku mikir” (jangan goni; gudheg = judheg).
13. “Kendhil dawa, enggal ditandangi” (kendhil dawa; dandang = ditandangi).
14. “Mutra bebek, kawit mau mung wira-wiri wae” (putra bebek; meri = wira-wiri).
15. “Mrica kecut, yen mung muni pancen gampang” (mrica kecut; wuni = muni).
16. “Sarung jagungabot entheng tak lakonane” (sarung jagung; klobot = abot).
17. “Bocah kok mentil kacang, tansah mbesengut wae” (pentil kacang; besengut = mbesengut).
18. “Sekar aren, sampun dangu-dangu” (sekar aren; dangu = dangu-dangu).
19. “Reca kayugoleka kawruh rahayu” (reca kayu; golekan = goleka).
20. “Roning mlinjo, sampun sayah nyuwun ngaso” (roning mlinjo; so = ngaso).
21. “Wohing tanjungbecik njunjung bapa biyung” (woh tanjung; kecik = becik).
22. “Kapi jarwa, dak pethek mangsa wurunga” (kapi jarwa; kethek = pethek).
23. “Kukus gantung, dak sawang kok sajake bingung”(kukus gantung; sawang = sawang).
24. “Kembang jambukemaruk duwe sepedha anyar” (kembang jambu; karuk = kemaruk).

Cara Membuat Wangsalan

Setelah mengetahui tuladha wangsalan di atas, kalian bisa coba membuat wangsalan sendiri.

Cara membuat wangsalan yaitu dnegan membuat isi teka-teki terlebih dahulu, kemudian membuat pertanyaan teka tekinya.

Pertanyaan wangsalan di letakkan pada kalimat pertama, kemudian isi wangsalan diletakkan pada kalimat kedua.

Gimana? Mudah kan membuat wangsalan?

Penutupan

Sekian pembahasan lengkap mengenai wangsalan mulai dari pengertian, jenis dan contoh wangsalan. Semoga dapat menambah wawasan dan semoga bermanfaat.

 

 

Tinggalkan komentar


The reCAPTCHA verification period has expired. Please reload the page.

%d blogger menyukai ini: